Η Γιορτή των Αζύμων (Χαματζότ) (Λευιτικό 23:6-8, Δευτερονόμιο 16:3-8)

Η γιορτή αυτή είναι η δεύτερη από τις γιορτές που αναφέρονται στο Λευιτικό και που ο ίδιος ο Θεός θέσπισε για το λαό Του (Έξοδος 12:15-20). Εορτάζεται μαζί με το Πάσχα (Λουκάς 22:1). Σύμφωνα με την εντολή, τη 15η ημέρα του μήνα Νισάν ή Αβίβ, δηλαδή την αμέσως επόμενη μέρα μετά το Πάσχα άρχιζε η γιορτή των Αζύμων. Λεγόταν γιορτή των Αζύμων γιατί ο Ισραήλ είχε εντολή να βγάλει κάθε ένζυμο από το σπίτι του και έπρεπε στη διάρκειά της να τρώει ψωμί άζυμο, δηλαδή ψωμί χωρίς ζύμη. Απ’ όλες τις γιορτές, καμιά δεν εξηγεί με παράδειγμα τα άγια πρότυπα της ζωής στην οποία μας καλεί ο Θεός, περισσότερο απ’ αυτήν τη γιορτή. Η θυσία του πασχαλινού αρνιού και η γιορτή των Αζύμων μνημονεύουν αυτό που ο Θεός έκανε για χάρη του λαού Του, όταν τον ελευθέρωσε από τη σκλαβιά της Αιγύπτου (Δευτ.16:1,3).

Η τήρηση της γιορτής
Η γιορτή των Αζύμων διαρκούσε 7 ημέρες, αρχίζοντας από το απόγευμα της 14ης Νισάν, στο τέλος δηλαδή της ημέρας του Πάσχα και ενώ άρχιζε η 15η ημέρα και διαρκούσε μέχρι την 21η (Λευιτικό 23:6). Ιδιαίτερα μεγάλη ήταν η πρώτη κι η τελευταία μέρα της γιορτής, που ήταν άγιες, στις οποίες απείχαν από κάθε εργασία (Έξοδος 12:16). Σ’ αυτές έπρεπε να γίνει άγια «συγκάλεση» του λαού, δηλαδή συνάντηση μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Σ’ όλες αυτές τις 7 ημέρες θα έπρεπε να προσφέρονται προσφορές δια πυρός (Αριθμοί 28:16-25).
Ο λόγος για την τήρηση αυτού του τυπικού ήταν, ότι η αναχώρηση του λαού από την Αίγυπτο, την ημέρα του Πάσχα, υπήρξε βιαστική. Έγινε τη νύχτα της 14ης μέρας, αρχή της 15ης και κάθε Ισραηλίτης σήκωσε τη σκάφη του ψωμιού του στον ώμο του, τυλιγμένη στα φορέματά του, για να φύγει βιαστικά, επειδή διώχτηκαν απ’ την Αίγυπτο. Δεν είχαν προφτάσει να χρησιμοποιήσουν προζύμι και έφυγαν πριν φουσκώσει το ψωμί (Έξοδος 12:33-34, 39). Ήταν «ψωμί θλίψης» (Δευτερονόμιο 16:3). Κι αυτό το γεγονός της θαυμαστής επέμβασης του Θεού και της βιαστικής τους φυγής από την Αίγυπτο έπρεπε να το θυμούνται σε όλη τους τη ζωή. Να το έχουν για σημάδι πάνω στο χέρι τους και για ανάμνηση ανάμεσα στα μάτια τους. Να γίνει νόμος του Θεού στο στόμα τους, νόμος που θα έπρεπε να τηρούν κάθε τέτοια εποχή του χρόνου (Έξοδος 13:3-10).
Όλα τα τρόφιμα που περιείχαν προζύμι (χαμέτζ), έστω και λίγο, έπρεπε να τα βγάλουν απ’ το σπίτι (Έξοδος 13:7). Για την εκτέλεση αυτής της εντολής, αναπτύχθηκαν διάφορες τελετουργίες. Η διαδικασία αυτή ονομάστηκε ακύρωση, και αρχίζει και πριν τη γιορτή, μ’ ένα σαρωτικό καθάρισμα του σπιτιού. Φυλάγονται μόνο τα καθαρά τρόφιμα (κοσέρ).
Το επόμενο βήμα στη διαδικασία της ακύρωσης συνέβαινε το βράδυ της 14ης του Νισάν.[1] Με το φως ενός κεριού έψαχναν το σπίτι για προζύμι. Κάθε προζύμι που έβρισκαν το σκούπιζαν με ένα φτερό και το μάζευαν σε ένα ξύλινο κουτάλι. Μετά ο πατέρας απάγγελνε μια προσευχή ακυρώνοντας το προζύμι: Κάθε προζύμι κι ένζυμο που βρίσκεται στην κατοχή μου και που ποτέ δεν έχω δει, ούτε έχω καταστρέψει, ούτε γνωρίζω, να γίνει μηδέν και χωρίς κυριότητα σαν το χώμα της γης.
Το επόμενο πρωινό, η προσευχή λεγόταν ακόμα μια φορά, καθώς το φτερό, το ξύλινο κουτάλι και κάθε προζύμι που βρέθηκε, καίγονταν, τερματίζοντας έτσι τη διαδικασία της ακύρωσης. Η ιουδαϊκή παράδοση κάνει εξαίρεση για αυτόν που είναι μακριά απ’ το σπίτι του και δεν μπορεί να γυρίσει και να καταστρέψει το προζύμι που έχει στην κατοχή του. Στην περίπτωση αυτή το «ακυρώνει στην καρδιά του».
Το προζύμι έπρεπε να εξαφανιστεί πριν το μεσημέρι της 14ης Νισάν, γιατί όταν υπήρχε ο Ναός, η πασχαλινή θυσία γινόταν αργά το απόγευμα.[2] Επειδή η θυσία δεν έπρεπε να προσφέρεται με ένζυμα, δηλαδή προζύμι (Έξοδος 34:25), όλα τα ένζυμα προϊόντα έπρεπε να εξαφανιστούν τις πρωινές ώρες. Μετά άρχιζαν να τρώνε μόνον άζυμα. Στην πραγματικότητα, η εβραϊκή παράδοση διδάσκει ότι η εντολή είναι μόνο για αποχή από ένζυμα. Δεν απαιτούσε όμως, να τρώγονται μόνον άζυμα. Συνεπώς, μπορεί να τρώνε φρούτα και λαχανικά αντί για ματζά. Η μόνη εξαίρεση είναι την πρώτη νύχτα της γιορτής, όπου πρέπει να φαγωθεί μόνον άζυμο ψωμί.
Η βιβλική εντολή του για αποχή από οτιδήποτε ένζυμο στη διάρκεια της γιορτής ήταν τόσο σοβαρή, που ο Θεός δήλωσε ότι όποιος δεν υπάκουε θα «εξολοθρευόταν από τον Ισραήλ» (Έξοδος 12:15,19). Λόγω της δριμύτητας της τιμωρίας, σήμερα κατά τη διάρκεια της γιορτής οι ορθόδοξοι Εβραίοι τρώνε μόνο ματζά, που έχει φυλαχτεί από την εποχή του θερισμού των σιτηρών μέχρι να καεί η ζύμη, για να είναι σίγουροι ότι δεν έλαβε χώρα καμιά ζύμωση.

Η γιορτή των Αζύμων και η προφητεία
Προφητικά η γιορτή των Αζύμων έχει σπουδαιότητα και για την Α' και για τη Β' έλευση του Μεσσία, του Ιησού από τη Ναζαρέτ.
Η Γραφή μας λέει ότι πριν απ’ το τελευταίο Δείπνο δύο απ’ τους μαθητές Του στάλθηκαν για να προετοιμάσουν για να φάει ο Χριστός το Πάσχα (Μάρκος 14:12). Μέρος της προετοιμασίας φαίνεται να ήταν η επιβεβαίωση ότι κάθε προζύμι είχε βγει από το σπίτι, όπου επρόκειτο να γιορτάσουν το Πάσχα, όπως κι ότι υπήρχε αρκετή προμήθεια φρεσκοψημένου άζυμου ψωμιού. Τέτοιο ψωμί πήρε και ο Ιησούς στη διάρκεια του πασχαλινού δείπνου (Α' Κορινθίους 11: 24).
Ο συμβολισμός είναι ξεκάθαρος. Στην ιουδαϊκή παράδοση, το προζύμι με τη δραστική ζύμωση που προκαλεί στο φύραμα αντιπροσωπεύει το κακό, που σαν μπει στη ζωή του ανθρώπου, μπορεί να την επηρεάσει όλη, σε απίθανο χρόνο. Αναφέρεται 10 φορές στην Καινή Διαθήκη πάντοτε με την έννοια του κακού. Σαν προζύμι ψωμιού χαρακτήριζε ο ίδιος ο Χριστός τη φθοροποιό διδασκαλία των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων και εννοούσε την υποκρισία τους. Προειδοποίησε τους μαθητές Του να «προσέχουν από τη ζύμη των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων» (Ματθαίος 16:6, 11-12). Με την έννοια αυτή πρέπει να κατανοήσουμε και την παραβολή της ζύμης (Ματθαίος 13:33), όπου η γυναίκα συμβολίζει τη διδασκαλία, η ζύμη τη φθορά και τα τρία μέτρα αλεύρου την κοινότητα της βασιλείας που ο Χριστός ήρθε να ιδρύσει και που εξαιτίας της επιρροής φθοροποιών διδασκαλιών θα ζυμωθεί ολόκληρη ως τα τέλη των καιρών. Με τη ζύμη του Ηρώδη (Μάρκος 8:15) απεικόνιζε τους συμβιβασμούς, τη φιλαυτία, την κοσμικότητα και την καιροσκοπία. Εφαρμόζοντας την εικόνα του άζυμου ψωμιού στο ίδιο Του το σώμα (Ματαίος 26: 26, Μάρκος 14:22, Λουκάς 22:19), λέει ότι η ζωή Του δεν περιέχει τίποτε το κακό, ούτε αμαρτία, κάτι που ήταν προϋπόθεση για τον Μεσσία (Ησαΐας 53:9).
Με την Έλευση του Ιησού, όταν ιδρυθεί η Μεσσιανική Βασιλεία, το Πάσχα, η γιορτή των Αζύμων, θα συνεχίσει να γιορτάζεται (Ιεζεκιήλ 45:21-24), ίσως ως ανάμνηση του τελειωμένου έργου του Χριστού και, όπως η λύτρωση από την Αίγυπτο (Δευτερονόμιο 15:3), σαν ανάμνηση της λύτρωσης του Ισραήλ από τα έθνη (Ιερεμίας 16:14-15, Ιεζεκιήλ 20:40-41).

Μαθήματα από τη γιορτή των Αζύμων
Ιστορικά, η γιορτή των Αζύμων δόθηκε στον Ισραήλ και σαν τέτοια πρέπει να ερμηνευτεί. Πρώτον, ο Θεός τους έσωσε, όπως απεικονίζει η πασχαλινή θυσία. Μετά, ο Θεός τους ξεχώρισε κάνοντάς τους στον Εαυτόν Του έθνος άγιο (Έξοδος 19:5-6), όπως απεικονίζει η γιορτή των Αζύμων. Αν και η γιορτή αυτή ανήκει στον Ισραήλ, τα μαθήματα από αυτήν μπορούν να εφαρμοσθούν και στην Εκκλησία.
1) Σιγουρευτείτε ότι όλο το προζύμι έχει φύγει πριν τη συμμετοχή στο Δείπνο του Κυρίου.
Μιλώντας για το Δείπνο, ο Παύλος γράφει: «Ας δοκιμάζει, λοιπόν ο άνθρωπος τον εαυτό του, κι έτσι ας τρώει από το ψωμί, και ας πίνει από το ποτήρι» (Α' Κορινθίους 11:28). Όπως ακριβώς στο ιουδαϊκό σπίτι έψαχναν πριν το πασχαλινό δείπνο για ίχνη προζυμιού, έτσι κι ο χριστιανός θα πρέπει να ερευνήσει την καρδιά του πριν την τελετή του Δείπνου για ίχνη ανεξομολόγητης αμαρτίας, που μπορεί να εμποδίζει την κοινωνία του με τον Θεό. Όπως ακριβώς το προζύμι καταστρεφόταν και ακυρωνόταν, έτσι κι ο χριστιανός θα πρέπει να ακυρώνει ή να ομολογεί την αμαρτία του στον Θεό (Α' Ιωάννου 1:9), για να πάρει μέρος στο Δείπνο αξίως, ενθυμούμενος τη θυσία του Πασχαλινού Αμνού, του Ιησού Χριστού και την ημέρα της λύτρωσής του από την αμαρτία (Δευτερονόμιο 16:3).
2) Η τοπική εκκλησία πρέπει να λειτουργεί σαν άζυμο, μη επιτρέποντας την παρουσία προζυμιού.
Το προζύμι, σύμβολο της κακής διδασκαλίας ή γενικότερα του κακού, δεν έπρεπε να υπάρχει καθόλου στη ζωή του Ισραηλίτη της Π. Διαθήκης, αλλά και της Εκκλησίας της Κ. Διαθήκης. Στην Α' Κορινθίους, ο Παύλος αναφέρθηκε στη ζύμη, όταν μίλησε για την ηθική διαφθορά μέσα στην Εκκλησία που οι πιστοί δε θα πρέπει να ανεχτούν με κανένα τρόπο. Επιτιμά την Εκκλησία γιατί ανέχεται ανάμεσά της κάποιον που είχε σχέσεις με τη μητριά του (5:1). Στην παιδεία του ο Παύλος χρησιμοποιεί τη γιορτή των Αζύμων ως παράδειγμα για το πώς πρέπει να λειτουργεί η τοπική Εκκλησία (5:6-8). Χρησιμοποιεί την ίδια φράση που αναφέρει και στην επιστολή προς Γαλάτες (5:9), όταν μιλάει για τη διδασκαλία φανατικών τηρητών του Νόμου, που επέβαλαν τις απόψεις τους σε εθνικούς πιστούς, καταστρέφοντας έτσι την έννοια της χάρης, που είναι το περιεχόμενο του Ευαγγελίου. Ο Παύλος αναγνωρίζει μια κύρια αιτία της ανθυγιεινής ζωής της Εκκλησίας: Αν επιτρέπεις μια μικρή αμαρτία να βράζει μέσα στην Εκκλησία και δεν την αντιμετωπίζεις με βιβλικό τρόπο, να είσαι σίγουρος ότι τα αποτελέσματά της θα διαβρώσουν ολόκληρη την τοπική συνάθροιση.
Η εβραϊκή παράδοση δεν επιτρέπει ούτε ένα ελάχιστο κομματάκι ένζυμου προϊόντος (χαμέτζ) να υπάρχει το Πάσχα. Έχει λεχθεί ότι η διαβρωτική επίδραση του προζυμιού είναι τόσο μεγάλη, που αν ένα μικρό κομμάτι χαμέτζ αναμειχθεί μ’ ένα σβώλο άζυμης ζύμης 1/1000 του μεγέθους της, όλη η φουρνιά είναι ακατάλληλη και πετιέται.
Με τον ίδιο τρόπο ο Παύλος δηλώνει ότι αν η αμαρτία δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα μέσα στην τοπική Εκκλησία (όταν δικαιολογείται, παραβλέπεται, συγκαλύπτεται) δε θα απομακρυνθεί. Στην πραγματικότητα, γίνεται το αντίθετο. Αυξάνεται και γίνεται πυώδης πληγή, μέχρις ότου όλη η Εκκλησία ξινίσει και φθαρεί (Α' Κορινθίους 5:7). Όπως και με τη διαδικασία ακύρωσης, έτσι και στην Εκκλησία η λύση σ’ ένα πρόβλημα αμαρτίας είναι ο αποχωρισμός, η απομάκρυνση (εδ.2,13). Ο λόγος γι’ αυτή την αντιμετώπιση του αμετανόητου φταίχτη είναι η θέση μας εν Χριστώ. Επειδή είμαστε λυτρωμένοι με το αίμα του Χριστού, κάτι που μας κάνει ικανούς να στεκόμαστε μπροστά στον Θεό χωρίς αμαρτία (άζυμοι), πρέπει να ζούμε σύμφωνα με αυτή την ψηλή κλήση και να λειτουργούμε ανάλογα. Ο Παύλος δεν λέει ότι η Εκκλησία θα πρέπει κυριολεκτικά να γιορτάζει τη γιορτή των Αζύμων, όπως στην Π. Διαθήκη, αλλά να γιορτάζουμε τη λύτρωσή μας εν Χριστώ με τρόπο ανάλογο με την «άζυμη» θέση μας, όχι με συμπεριφορά που να χαρακτηρίζεται από το κακό, αλλά με τρόπο που να χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια και κάνοντας ό,τι είναι σωστό.
Αν η τοπική Εκκλησία λειτουργεί πραγματικά με τον τρόπο αυτό, τότε η γιορτή των Αζύμων θα γίνει κάτι περισσότερο από απλώς και μόνον ένα άλλο υπόδειγμα ιεροτελεστίας της Π. Διαθήκης. Σ’ αυτούς που είναι «γένος εκλεκτό, βασίλειο ιεράτευμα, έθνος άγιο» (Α' Πέτρου 2:9), θα γίνει μια ζωντανή πραγματικότητα αυτό που ο Θεός σκόπευε, όταν έλεγε: «Αγιαστείτε λοιπόν και γίνεστε άγιοι, επειδή εγώ είμαι Κύριος ο Θεός σας» (Λευιτικό 20:7).
Η περίοδος των 7 ημερών, που ο Ισραηλίτης θα έπρεπε να τρώει άζυμα από την ημέρα του Πάσχα, αναφέρεται στον τέλειο κύκλο ζωής που ο πιστός καλείται να πραγματοποιήσει μετά τη λύτρωσή του από το Χριστό. Αντιπροσωπεύει τους Χριστιανούς που έχουν συμφιλιωθεί με τον Θεό, που έχουν καθαριστεί απ’ την αμαρτία με το θάνατο του Αμνού του Θεού κι έχουν γίνει η δικαιοσύνη του Θεού (Β' Κορινθίους 5:21). Ο Χριστός ζει την τέλεια ζωή Του στους αναγεννημένους (Γαλάτες 2:20). Ζώντας ο Χριστός μέσα μας, μπορούμε να μένουμε πνευματικά άζυμοι και να ζούμε μια δίκαιη «νέα ζωή» (Ρωμαίους 6:4).
Έχοντας αναληφθεί στο θρόνο του Θεού, ο Χριστός εργάζεται τώρα για λογαριασμό μας σαν Αρχιερέας μας, και μας ελευθερώνει πλήρως από τη δύναμη της αμαρτίας (Εβραίους 4:14-16, 10:19-22).

Σημειώσεις1) Ο Χριστός δεν είναι μόνον ο αμνός του Θεού που αίρει την αμαρτία του κόσμου και φυσικά κάθε πιστού, είναι ταυτόχρονα και ο άζυμος Άρτος, η ζωή χωρίς αμαρτία, που ο πιστός αμέσως μετά τη λύτρωσή του πρέπει να τρώει. Στην ανθρώπινη φύση Του δεν υπήρχε κανένα στοιχείο φθοράς και μόλυνσης. Στη ζωή Του υπήρχε μόνον αλήθεια, ειλικρίνεια και αγιότητα. Η γιορτή των Αζύμων μάς παρουσιάζει την άσπιλη αγιότητα, χωρίς τη ζύμη του κακού, που χαρακτηρίζει τη ζωή του Χριστού (Α' Πέτρου 2:22, Εβραίους 4:15, Α' Ιωάννου 3:5) και που μας μεταδίδεται με τη δύναμη της ανάστασής Του και στην οποία καλούμαστε να περπατήσουμε (Ρωμαίους 6:4).
Είναι συνεπώς κοινωνία με τον Χριστό. Αμέσως μόλις ο πιστός λυτρωθεί με την πίστη στο πρόσωπο και στο έργο του Χριστού στο Σταυρό, πρέπει και να ζήσει στη νέα ζωή. Ο Χριστός είπε: «Εγώ είμαι ο άρτος της ζωής. Όποιος έρχεται σε μένα, δεν θα πεινάσει… Αν δεν φάτε τη σάρκα του Υιού του ανθρώπου και δεν πιείτε το αίμα Του, δεν έχετε μέσα σας ζωή. Όποιος τρώει τη σάρκα Μου και πίνει το αίμα Μου έχει ζωή αιώνια» (Ιωάννου 6:35, 53-54). Ο Χριστός μας προσφέρεται για να τρώμε απ’ Αυτόν για 7 μέρες, δηλαδή για μια πλήρη και τέλεια περίοδο, που καλύπτει τυπικά ολόκληρη τη ζωή μας (Β' Κορινθίους 5:14-17). Αυτή τη σημασία έχει η 7ήμερη διατροφής των Ισραηλιτών.
2) Η γιορτή των Αζύμων αποτελεί τύπο της νέας εν Χριστώ ζωής στην οποία καλούμαστε να μετάσχουμε και αυτή να παρουσιάσουμε. Αυτή η άγια ζωή είναι η φυσική απόρροια του έργου του Χριστού στη ζωή μας. Η λύτρωση έχει σα συνέπεια μια νέα ζωή αγιασμού, που την προσφέρει ο Χριστός και Αυτός την μεταδίδει και την πραγματοποιεί σε όσους πιστεύουν σ’ Αυτόν.
- Απόρριψη κάθε ζύμης από τα σπίτια των Εβραίων: Ξεντύνεται τον παλαιό άνθρωπο μαζί με τις πράξεις του.
- Εισαγωγή και κατανάλωση των αζύμων για 7 μέρες: Ντύνεται τον καινούργιο, αυτόν που ανακαινίζεται σε επίγνωση, σύμφωνα με την εικόνα του Χριστού, που καθιέρωσε και πρόσφερε τη νέα ζωή (Κολοσσαείς 3:9-10, Α' Κορινθίους 5:6-8).

Αν λοιπόν το Πάσχα συμβολίζει τη σχέση του πιστού με τον Χριστό, στο αίμα του Οποίου ο πιστός βρίσκει τη σωτηρία, η γιορτή των Αζύμων συμβολίζει την κοινωνία του με τον Χριστό. Τον βεβαιώνει από που έρχεται η δύναμη για την αγιότητά του, η δύναμη για μια πορεία νικηφόρα και αγία μέσα στον κόσμο τούτο κι ότι αυτή η δύναμη είναι ο επουράνιος Χριστός.

Οι προσφορές που οι Εβραίοι πρόσφεραν στη διάρκεια των εφτά ημερών της γιορτής (Αριθμοί 28:16-25) ήταν:
α) Ολοκαύτωμα: Θυσία που γίνεται με φωτιά, στον Κύριο: Σημαίνει, τέλεια αυταπάρνηση και παραχώρηση στον Θεό (εδ.19).
β) Προσφορά από άλφιτα: Είναι ευχαριστήρια προσφορά σε οσμή ευωδιάς στον Κύριο (εδ.20,24): Σημαίνει, καρδιά ευγνωμοσύνης και ευχαριστίας.
γ) Προσφορά περί αμαρτίας: Αναφέρεται στη συναίσθηση της ατελούς πείρας μας ως προς τον αγιασμό και στην καθαρτήρια δύναμη του αίματος του εξιλασμού (εδ.22).
Σχεδόν σε όλες τις θυσίες προς τον Θεό απαγορευόταν η χρήση του προζυμιού (Έξοδος 23:18, 34:25), με εξαίρεση τις περιπτώσεις στο Λευιτικό (7:13) και τον Αμώς (4:5).Η γιορτή των Αζύμων άρχιζε και τέλειωνε με συγκάλεση αγία, στη διάρκεια των οποίων δεν έκαναν καμιά εργασία. Η πρώτη ημέρα είναι η ημέρα κατά την οποία γνωρίσαμε τον Χριστό (είναι κοινωνία στη χάρη Του), και η τελευταία ημέρα θα είναι η σύναξή μας με Αυτόν, κατά τη Β' έλευση (κοινωνία στη δόξα Του).

[1] Στο ιουδαϊκό ημερολόγιο η ημέρα άρχιζε με τη δύση. Το βράδυ της 14ης άρχιζε με τη δύση της ημέρας πριν από το Πάσχα.
[2] Η Βίβλος έλεγε να θυσιάσουν το πασχαλινό αρνί «την εσπέρα» (Λευιτικό 23:5) ή πιο σωστά, στο λυκόφως της 14ης Νισάν. Οι ραβίνοι θεωρούσαν ότι η πασχαλινή θυσία έπρεπε να γίνει αργά το απόγευμα της 14ης και το γεύμα να γίνει τη νύχτα εκείνη, που άρχιζε η 15η του Νισάν και συγχρόνως η γιορτή των Αζύμων.